Ołtarz Trzech Króli
![]() | |||
Autor | Stefan Lochner | ||
---|---|---|---|
Data powstania | 1440 lub 1442 | ||
Medium | technika mieszana na desce | ||
Wymiary | 260 × 370 cm | ||
Miejsce przechowywania | |||
Lokalizacja | |||
|
Ołtarz Trzech Króli (niem. Dreikönigsaltar) – znany również jako Ołtarz Patronów Miasta (Altar der Kölner Stadtpatrone) ponadto znany jest w literaturze niemieckiej jako Kölner Dombild – późnogotycki ołtarz, czołowe dzieło Stefana Lochnera znajdujące się w Katedrze pw. NMP i św. Piotra w Kolonii.
Historia
Ołtarz powstał w 1440 lub 1442[1] z inicjatywy Rady Miejskiej Kolonii. Umieszczony został w kaplicy miejscowego ratusza i znajdował się tam do 1794 roku. Wtedy z obawy przed rewolucjonistami masowo niszczącymi dobra kościelne ołtarz ukryto w ratuszowej wieży. Później tryptyk powrócił na swoje miejsce, ale na krótko, bo w 1809, kiedy dokonano sekularyzacji kaplicy ratuszowej, ołtarz przestał pełnić swoją funkcję. Z inicjatywy kolekcjonera dzieł sztuki, botanika, matematyka i duchownego kolońskiego Ferdinanda Franza Wallrafa ołtarz przeniesiono do Kaplicy Świętej Agnieszki znajdującej się w pobliskiej katedrze. Po ostatniej wojnie retabulum umieszczono w kaplicy Mariackiej, gdzie znajduje się do dziś. Do dnia dzisiejszego kaplica i ołtarz pełnią rolę liturgiczną. Codziennie w kaplicy odprawiane jest nabożeństwo. W okresie Adwentu i wielkiego postu Ołtarz Trzech Króli jest zamknięty.
Wygląd
Gotycki Ołtarz Trzech Króli ma formę tryptyku. Wykonany został techniką mieszaną. Namalowany temperą na desce dębowej posiada elementy snycerki. Wymiary – 260 × 185 cm (obraz środkowy), 261 × 142 cm (skrzydła boczne, dwustronnie malowane).
Centralny obraz przedstawia scenę Pokłonu Trzech Króli. Pośrodku umieszczono Madonnę z Dzieciątkiem. Na osi tronująca Maryja trzyma lekko małego Jezusa, który podnosi rękę w geście błogosławieństwa. Po bokach ukazani są Trzej Królowie ofiarujący Dzieciątku mirrę, złoto i kadzidło – dwaj ubrani w bogato zdobione stroje klęczą u stóp Marii, trzeci stoi przy ozdobnym tronie po lewej stronie Matki Bożej. Świadkami sceny rozgrywającej się w kwiecistym ogrodzie są liczni przedstawiciele rycerstwa z ich atrybutami, m.in. ozdobnymi chorągwiami symbolizującymi trzy kontynenty – Europę (złote gwiazdy na błękitnym tle), Azję (postać Murzyna na złotym tle) i Afrykę (złota gwiazda z półksiężycem na błękitnym tle). Świat niebiański reprezentują liczne anioły, w tym dwa trzymające bogato dekorowaną kotarę zawieszoną nad tronem Marii.
Podobnie jak w obrazie głównym wielopostaciowe sceny zostały ukazane na skrzydłach bocznych. Na lewym (od strony widza) skrzydle została przedstawiona Święta Urszula odziana w czerwoną suknię, z koroną na skroniach. W rękach trzyma atrybut jej męczeńskiej śmierci – strzałę. Towarzyszy jej jedenaście dziewic, z których jedna trzyma chorągiew z czteropolową biało-czerwoną szachownicą, na białych polach widoczne są stylizowane płomienie w liczbie jedenastu, na czerwonych po trzy złote lwy – godło Anglii. Ponadto widoczne są sylwetki duchownych hierarchów (m.in. święty Cyriak, papież i ówczesny arcybiskup Kolonii Dietrich von Moers).
Wraz z ukazanymi na prawym skrzydle żołnierzami legii tebańskiej przedstawiony został w kontrapoście Św. Gereon jako rycerz. Odziany w bogato zdobioną zbroję w prawej ręce dzierży chorągiew z krzyżem.
Wszystkie trzy sceny są obramione płaskorzeźbioną w drewnie strukturą przypominającą późnogotyckie formy. Kwatery flankują smukłe kolumienki zwieńczone fialami, które wspierają rozbudowane zwieńczenie składające się z dekoracji maswerkowej, wzbogaconej charakterystycznymi dla gotyku trójliśćmi, rybim pęcherzem oraz żabkami.
Na rewersach została ukazana podzielona na dwa skrzydła scena Zwiastowania. Scena rozgrywa się w kameralnym wnętrzu. Obok dynamicznie ukazanej Marii widoczne są fragmenty umeblowania dekorowane motywami gotyckimi. Obok umieszczonej na ławie poduszki stoi wazon z liliami. W tle znajduje się złota stora z bogatą dekoracją ornamentalną.
Stefan Lochner – Ołtarz Trzech Króli ok. 1440 – Katedra św. Piotra i Najświętszej Marii Panny w Kolonii
Uroczystą, dostojną atmosferę tworzą izokefalicznie ustawione szeregi odzianych w bogate stroje postaci. Zróżnicowane od strony kolorystycznej i dekoracyjnej szaty kontrastują z jednolitością idealizowanych twarzy. Pomimo dbałości o fizjonomię postaci twarze cechuje charakterystyczna dla Lochnera subtelność, liryzm, delikatność i dziewczęcość. Cechy te najbardziej są wyeksponowane na twarzach Maryi i Dzieciątka. Niemal aksamitne modelowanie światłem i cieniem zacierają cechy charakterystyczne dla naturalizmu.
Ołtarz wyróżnia bogata gama barwna oscylująca wokół nasyconych czerwieni, zieleni i ciemnych błękitów, skontrastowana ze złotym tłem. Artysta położył również nacisk na szczegół, misternie opracował detale takie jak złote klejnoty. Szaty królów posiadają bogatą dekorację ornamentalną, co dodaje całości obrazu reprezentacyjności i majestatyczności. Tłumy postaci wypełniających przestrzeń głównego i bocznych obrazów są kontrastowo zestawione ze sceną Zwiastowania ołtarza zamkniętego, gdzie postacie Maryi i Archanioła Gabriela ustępują ukazanej w złotych tonacjach przestrzeni.
Od strony artystycznej Ołtarz Trzech Króli stanowi syntezę kilku silnych wpływów artystycznych.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Dreikoenigsaltar_Verkundigung.jpg/225px-Dreikoenigsaltar_Verkundigung.jpg)
Oprócz wypracowanej przez Lochnera maniery, czytelne są tu dwie recepcje stylowe, jedna będąca kontynuacją tradycji stylu „pięknego” obecnego w większości regionów Europy oraz kwitnącej w Niderlandach nowej myśli w sztuce zapoczątkowanej przez Jana van Eycka i Roberta Campina. Liryzm, wdzięk, delikatny modelunek szat oraz uroczysta dworska atmosfera stanowią cechy stylu pięknego, którego wpływy zaznaczyły się silnie w pobliskiej Westfalii, gdzie działał w Dortmundzie Konrad von Soest. Natomiast sceneria dzieła przypomina stworzony kilka lat wcześniej przez Huberta i Jana van Eycków Ołtarz Gandawski. Potwierdza to silne kontakty warsztatów kolońskich ze środowiskami znajdującymi się na zachód od Renu. Symetryczna kompozycja otwartego tryptyku z hieratycznie wyeksponowaną częścią środkową, gdzie tronująca Madonna z Dzieciątkiem i dwóch starszych królów tworzą trójkątny układ przestrzenny ma związek z malarstwem włoskim doby trecenta, szczególnie z gotyckimi przedstawieniami ikonograficznymi znanymi jako Maestà. Temat ten podjęli m.in. Duccio i Simone Martini.
Interpretacja
Program ikonograficzny odnosi się do miasta Kolonii, będącej wówczas jednym z wolnych miast Rzeszy, siedzibą arcybiskupstwa oraz silnym ośrodkiem artystycznym. Patronami miasta i katedry są ukazani w środkowej scenie Trzej Królowie, których relikwie spoczywają do dziś w katedrze.
Święta Urszula i towarzyszące jej dziewice w liczbie jedenastu zostały zamordowane przez Hunów w Kolonii w roku 383 podczas ich pielgrzymki do Rzymu. Na proporcu znajduje się godło odnoszące się zarówno do św. Urszuli i jej dziewic (11 płomieni), jej pochodzenia (Anglia) natomiast tynktura sztandaru odnosi się do ówczesnej przynależności Kolonii do Hanzy (biało-czerwone barwy były barwami tego związku miast).
Kolejnym patronem miasta jest zmarły ok. 304 roku święty Gereon – męczennik, legionista rzymski, ukazany w prawym skrzydle jako chrześcijański rycerz. W wiekach średnich był patronem rycerzy. W pobliżu ratusza znajduje się kościół św. Gereona.
Przypisy
- ↑ Materiały centrum informacyjnego Katedry św. Piotra i Najświętszej Marii Panny w Kolonii, Dom Forum.
Bibliografia
- Julien Chapuis: Stefan Lochner. Image Making in Fifteenth-Century Cologne, Turnhout 2004
- Ehrenfried Kluckert: Malarstwo gotyckie [w.] Rolf Toman (red.) Gotyk – architektura, rzeźba, malarstwo. Köln 1998.
- Renate Krüger: Dawne niemieckie malarstwo tablicowe Warszawa – Berlin 1974
- Caterina Limentani Viridis, Mari Pietrogiovanna: Arcydzieła Malarstwa Ołtarzowego, Warszawa 2002 ISBN 83-213-4355-4.
- Jakob Schlafke: Der Kölner Dom. Firenze 1984
- Wolfgang Schmid: Stefan Lochners Altar der Stadtpatrone. Zur Geschichte eines kommunalen Denkmals im Heiligen Köln., [w:] Wallraf-Richartz-Jahrbuch 58/1997, s. 257–284.
- Manfred Wundram: Stefan Lochner. Madonna im Rosenhag, Stuttgart 1965.
- Frank Günther Zehnder (red.): Stefan Lochner, Meister zu Köln. Herkunft – Werke – Wirkung. Katalog wystawy w Wallraf-Richartz-Museum, Köln 1993.
Linki zewnętrzne
- Widok Ołtarza zamkniętego. koelner-dom.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- Oficjalna strona Katedry w Kolonii. koelner-dom.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-26)]. (de) (ang.)
- Web Gallery of Art (en)(hu)
- GND: 4285882-3